Sentsibilizazio dosi handiak behar ditugu eta gure gizartearen aberastasuna ulertu behar dugu, askotarikoa baita: kide guzti-guztiek, baita desgaitasunen bat dutenek, kalteberatasun egoran daudenek edo, besterik gabe, desberdinak direnek ere balioren bat ematen dute, eta ezin dugu hori alde batera utzi. Aniztasun horren balioa eta beharra gizarte gisa onartu arte, ezin izango dugu erabateko eskubide berdintasunaz hitz egin.
Unibertsitatean izan ondoren, hainbat lan esparrutan sartu zinen. Azken 18 urteak hirugarren sektorean daramatzazu. Zer desberdintasun eta antzekotasun aurkitu dituzu haien artean?
Nire ustez, alderik esanguratsuena hirugarren sektorea osatzen dugun erakundeen zentzua da. Gutako bakoitza gizarte zibil antolatua bera gara, askotarikoa eta plurala, balio oso markatuak dituena eta gizartea eraldatzeko helburu argia duena. Egia da enpresa erakundeek, oro har, asko aurreratu dutela azken urteotan gizarte erantzukizunari eta balioei dagokienez, baina alderdi horiek hirugarren sektoreko erakundeen sorreran bertan eta DNAn daude.
Euskadiko hirugarren sektorea 5.000 erakundek, 150.000 boluntariok eta 20.000 langilek baino gehiagok osatzen dugu. Uste dut oso multzo indartsua dela gizarte solidarioagoa, bidezkoagoa eta parte-hartzaileagoa eraikitzen jarraitzeko. Ni neu, harro nago honen guztiaren parte izateaz eta eraikuntza horretan nire harri koskorra jartzeaz.
Zehazki, Apnabi Autismo Bizkaia autismoa duten 1.500 pertsona baino gehiagok eta haien familiek osatzen dugu, eta egunez egun 400 profesional baino gehiago aritzen gara haien bizi kalitatea hobetzen, gizarte eraldaketa hori lortzeko eginahalean ari garen bitartean. Eta jasangarritasun ekonomikoak markatzen gaituen arren, errentagarritasuna bilatzea urrunago dago enpresa erakunde arruntetan ez bezala, eta, horren ondorioz, gure lanak zentzu bereizgarria du.
Ikaslea nintzenean eta ametsik onenetan ere ezin nuen pentsatu aukera izango nuela nire ibilbide profesionalaren zati handi bat horrelako erakunde batean kudeatzaile gisa aritzeko. Ez zegoen, noski, duela ia 35 urte La Comercialen amaitu genuenon ametsetan. Erronkak eta arazoak gorabehera, batzuetan, handiak badira ere, garatu beharreko proiektuarekiko gogobetetasun pertsonalak ez du mugarik. Eta, batez ere, hainbeste pertsona eta familiari lagundu ahal izatea, eguneroko bizitzan, haien arduretan, kezketan eta beldurretan, baina baita haien lorpen eta pozetan ere, gauza handia da denon artean bizitza errazagoa egiten eta mundu hobea eraikitzen saiatzea.
APNABI autismoa duten pertsonei eta haien familiei laguntza eta zerbitzuak eskaintzera dago bideratuta. Zuen zerbitzuen erabiltzaileen arreta terapeutikoaz, hezkuntzaz eta laneko prestakuntzaz gain, ezin dituzue alde batera utzi gizarteak dituen erronkak: COVID-19ak eta Ukrainako gerrak sortutako krisien katea, lan prekarietatea, krisi ekonomikoa, eraldaketa digitala. Zein neurritan eragiten dute egoera horiek zuen egunerokoan eta artatzen dituzuen pertsonen egunerokoan? Nola egiten diezue aurre?
Gure erakundea egunero irekitzen den hiru pistako zirku bat bezalakoa dela esatea gustatzen zait. Batzuetan oreka eta kabriolak egin behar dira gora egiteko, beste batzuetan egoera zailei aurre egin behar diezu eta noizean behin barre ere egin behar da. Egunero 24 autobus linea ateratzen dira autismoa duten 400 pertsona baino gehiagoren bila, haien familia-etxera edo ditugun 12 etxeetako batera, kudeatzen ditugun 3 ikastetxe edo 13 eguneko zentroetakoren batera eramateko. 13.000 esku hartze kliniko eta sozial baino gehiago, asteburuko jarduerak, arnasaldiak, udalekuak, aisialdiko taldeak, txangoak, etab. Jarduerak ez du etenik.
Eta, maremagnum horren guztiaren atzean, profesionalen talde bikaina dago, bokazioa eta dedikazioa dituena, autismoa duten pertsonei eta haien familiei laguntzen eta babesa ematen diena beren bizi-prozesu guztietan.
Horrekin guztiarekin, eta planteatzen zaizkigun erronka guztiei aurre egiteko, erakunde indartsua, eguneratua eta berritzailea izan behar dugu, ez edozein enpresa erakundetatik oso desberdina. Horregatik, urte asko daramatzagu kudeaketa aurreratuan, VI. Plan Estrategikoa daukagu martxan, etorkizuneko erronkak eta helburuak markatzen dizkiguna, asmo handiko berrikuntza plana dugu, arreta handia jartzen dugu pertsonen kudeaketan: harrera, prestakuntza, belaunaldien erreleboa, jakintzaren transferentzia. Eta gure premiei eta gure inguruko beharrei erantzuten dieten zeharkako prozesu asko ditugu: ISO 9000 ziurtagiria, berdintasun eta euskara planak, sistemen eta datuen babeserako plana, prebentzio eta segurtasun plana, etab.
Horri guztiari esker, gure gizarteak, oro har, azken aldi hauetan saihestu dituen gorabehera guztiei modu arin eta egokian erantzun ahal izan diegu eta erantzuten diegu. Funtsezkoa da planteatzen den egoerari erantzuteko gai den erakunde malgua izatea.
Gainera, autismoa duten pertsonek eta haien familiek egokitzapen eta erresilientzia lezioa eman digute, batez ere pandemian zehar. Autismoarekin bizitzea, berez, zaila bada ere, COVID-19aren aurkako borrokak planteatu dizkigun baldintzak erronka izan dira gure familia guztientzat, zailtasunei aurre egiten ohituta izanik, modu ikusgarrian egokitzen eta erantzuten jakin baitute.
FEVAS osatzen duzuen hamahiru erakundeek adimen edo garapen desgaitasuna duten pertsonen eta haien familien eskubideen alde lan egiten duzue. Adimen edo garapen desgaitasuna duten pertsonen inklusioari eta aukera berdintasunari dagokienez, azken urteotan aldaketa esanguratsuak izan direla gizartean iruditzen zaizu? Zeren falta igartzen duzue gehien?
Fevas duela 40 urte baino gehiagotik adimen edo garapen desgaitasuna (autismoa eta garuneko paralisia) duten pertsonen familien elkarteak biltzen dituen euskal federazioa da. Eta, bai, azken bi hamarkadetako aldaketak oso esanguratsuak izan dira.
Ondo diozunez, orain eskubideez ari gara. Duela urte batzuk aipatzen genuen eta, tamalez, oraindik ere planteamendu batzuen ikuspegian geratzen den ongintza kontzeptu hartatik ihes egin nahi da.
Oinarrizkoak izan dira arau-aldaketak. Garrantzitsuenetako bat Desgaitasuna duten Pertsonen Eskubideei buruzko Nazioarteko Konbentzioa izan zen, Nazio Batuek 2006an onartua eta ondoren Espainiak berretsia. Hitzarmen horrek desgaitasuna duten pertsona guztientzako eskubide berdintasuna babesten eta bermatzen du, haien duintasuna sustatuz. Berrikiago, botoa emateko eskubideaz hitz egin dezakegu (2/2018 Lege Organikoa, Hauteskunde-araubide Orokorrari buruzkoa, desgaitasuna duten pertsona guztien botoa emateko eskubidea bermatzen duena), edo 8/2021 Legea, desgaitasunen bat duten pertsonei beren gaitasun juridikoa baliatzen laguntzeko legeria zibil eta prozesala aldatzen duena.
Baina gauza bat da araudi kontua, eta beste bat gure gizarteak eskubide horiek guztiak bere gain hartzea. Azken hamarkada honetan asko aurreratu dugun arren, oraindik bide luzea dugu egiteko. Sentsibilizazio dosi handiak behar ditugu eta gure gizartearen aberastasuna ulertu behar dugu, askotarikoa baita: kide guzti-guztiek, baita desgaitasunen bat dutenek, kalteberatasun egoran daudenek edo, besterik gabe, desberdinak direnek ere balio ekarpenen bat egiten dute, eta ezin dugu hori alde batera utzi. Aniztasun horren balioa eta beharra gizarte gisa onartu arte, ezin izango dugu erabateko eskubide berdintasunaz hitz egin.
Alde horretatik, nola baloratzen duzu pertsona horiek lan merkatuan duten integrazio egoera?
Autismoa duten pertsonen enplegua gure gizartearen beste erronka handi bat da. Apnabi enplegagarritasun arloan asko ari gara lortzen gure kolektiboari begira. Guretzat pertsona bakoitza eta prozesu bakoitza bakarrak dira.
Araudiaren arabera, 50 langiletik gorako enpresa guztiek adimen desgaitasuna duten % 2 kontratatu behar dituzte. Hala ere, legezko betebehar horretatik harago, Apnabik konbentzitu nahi du autismoa duten pertsonek ekarpen handia egiten dutela. Lehen esan dudan bezala, aniztasunak ere aberastu egiten ditu enpresak eta erakundeak. Talentu handia dago kolektibo honetan ezagutzeko eta identifikatzeko. Deustuko Unibertsitatea bera da prozesu horietan funtsezko eta eredugarri diren erakundeetako bat.
Duela gutxi argitaratu genuen bezala, gaur egun 500 dira autismoaren espektroko nahasmendua duten pertsona helduak, nolabaiteko laguntza jasotzen dutenak APNABIren eskutik. Horietatik % 45 inguru lan ibilbide argi batera bideratutako pertsonak dira, enplegua bilatzen aktiboki bideratuta daudenak edo lan egiten dutenak. Horrela, 2022. urteari amaiera emateko, ia 230 pertsonak hartu dugu parte Lagundutako Enplegu programetan, orientazioan eta jarraipenean, prestakuntzan edo elkartearen zentro okupazionalean. Gainera, guztira 20 pertsonak lortu dute enplegu bat, eta dagoeneko 50 baino gehiago dira APNABIko autismoaren espektroko nahasmendua duten pertsona helduak, lanpostuari eusten diotenak, eta alderdi hori funtsezkoa da helduaroko bizimodu independente eta kalitatezkoa izateko. Gero eta enpresa gehiagok hartzen dute parte Bizkaian, eta hemendik animatu egin nahi ditugu ekimen horrekin bat egin dezaten.
Zer esango zenieke Deustuko Unibertsitateko ikasle ohiei hirugarren sektoreko erakundeekiko pertzepzioari, laguntzari eta inplikazioari buruz?
Euskadiko hirugarren sektore soziala, lehen esan dudan bezala, oso anitza eta indartsua da, 500 milioi eurotik gorako bolumen ekonomikoa duena. Boluntariotzaren bidez lankidetza ugari eskaintzeaz gain, garapen profesionalerako aukerak ere eskaintzen ditu. Eta, esperientziaz, batez ere garapen pertsonalerako aukera handiak eskaintzen dituela aitortzen dut, batez ere balioei begira. Uste dut Deustuko Unibertsitatearen espiritua eta filosofia oso lotuta daudela hirugarren sektorearen balioekin, elkartasunarekin, zintzotasunarekin, integritatearekin, eta emakumeak eta gizonak besteentzat heztearekin, hori baita boluntariotzaren eta irabazi-asmorik gabeko erakundeen giltzarria.
Eskerrak ematen dizkizugu Deusto Alumni Time aldizkariaren zenbaki honetan parte hartzeagatik. Bukatzeko, esango zeniguke zer oroitzapen dituzun Deustuko Unibertsitateko ikasle garaiaz?
Eskerrik asko zenbaki honetan parte hartzeko eta nire esperientzia profesionala partekatzeko aukera emateagatik, batez ere autismoaren mundua pixka bat denen aurrean erakusteko aukeragatik, eta, lotsa apur bat ematen badit ere, neure buruaz ere hitz egiteko aukeragatik.
Oso oroitzapen ona daukat Deustun eman nuen garaiaz. Izan ere, ia 35 urte igaro dira eta garai hartako lagun handiak ditut oraindik. Urte trinkoak izan ziren La Comercialen, ordu asko ematen genituen, goiz eta arratsaldez, klaseetan, ikasten, lanean, praktiketan eta abar. Eta badut nolabaiteko lotura sentimendu bat karreran zehar elkarrekin egon ginen pertsona guztiekin, eta, nahiz eta haiekin guztiekin sarritan ez egon, garai hartako norbait ikusteko edo agurtzeko aukera dudan bakoitzean emozio pittin bat azaleratzen zait, gure bizitzan zerbait garrantzitsua partekatu genuelako.
