Arantza Echaniz
Gizarte eta Giza Zientzien Fakultateko irakaslea – Deustuko Unibertsitatea
Ekonomia eta Enpresen Zuzendaritzako doktorea 01. Prom.
2024ko otsailaren 1ean, Deustuko Unibertsitateko errektore Juan Jose Etxeberriak (SJ) eta zainketa aringarrietarako Pía Aguirreche Fundazioko presidente Jose Galíndezek kultura aringarriaren balioak sustatzeko lankidetzarako esparru-akordio bat berretsi zuten (Deustuko Unibertsitatea, 2024a). Akordio horren ondorioz, “Pertsonak zaintzeko kultura aringarrirantz” ikastaroaren lehen edizioa jarri da abian (Deustuko Unibertsitatea, 2024b).
Gure ikasgeletan hainbat jakintza esparrutako profesionalak prestatzen dira (osasuna — medikuntza, erizaintza, psikologia, fisioterapia —, zuzenbidea, gizarte eta giza zientziak — gizarte lana —, teologia, etab.). Askok bizitzaren amaierarekin lotutako alderdiak aurkituko dituzte beren lanbideko jardunean, eta gai horri buruz hitz egitea ez da beti erraza izaten eta nolabaiteko nahasmena ere badago. Pertsona guztioi etorriko litzaiguke ondo kultura aringarri apur bat izatea, gai horri lehenxeago edo geroxeago egingo baitiogu aurre, bai hirugarren pertsonan, bai lehen pertsonan. Horretarako bide on bat argitaratu berri den liburu bat irakurtzea da: ¡Cuidadme así!
Jacinto Batiz doktorea 2014ko otsailean ezagutu nuen haren hitzaldi batera joan nintzenean, eta berehala erakarri ninduen izenburuak: “Cuidar con caricias”. Izenburu hori zuen Reflexiones Sariaren VIII. edizioa irabazi zuen artikulu (Echaniz Barrondo, 2014). VIII. edizioa irabazi zuen artikulu batek (Echaniz Barrondo, 2014). Harridura atsegingarria hartu nuen mediku bati artikulu hori ixten duen bezalako esaldiak entzuteak: “Bostekoa, laztana, besarkada estu bat, ez daramatza haizeak, hitzek baino gehiago pisatzen dute” (Batiz, 2008). Gainera, jorratu ditudan uste sendo batzuen berrespena adierazten zuen…
Hamar urte geroago liburu bat gozatu dut: ¡Cuidadme así! Decálogo para morir bien. Lan horretan partekatzen du “zainketa horiek nolakoak izatea nahi dudan nik neuk behar ditudanean, azken fasean zeuden gaixoei lagundu nien urte luze haietan ikasi nuena oinarri hartuta” (Batiz, 2024: 15). Hau da, zainketa aringarriei eskainitako bizitza osoko ikaskuntzak partekatzea. Izan ere, maisu-maistrarik onenak izan ditu: gaixoak. Ikus ditzagun dekalogo horren puntuak.
- “Tratatu nazazue pertsona bat bezala”. “Ez nazazue egitura biologiko gisa bakarrik hartu, nire dimentsio emozionala, soziala eta espirituala ere kontuan hartu itzazue” (Batiz, 2024: 17). Ez da nahikoa mina eta beste edozein sintoma arintzea… Eta ez da ahaztu behar zaintzailea ere, familia. “Uste dut oso ondo trebatu gintuztela gaixotasunak tratatzeko, baina gabezia asko genituen gaixoak tratatzeko” (Batiz, 2024: 18). Hori kontuan hartu behar da, ez bakarrik gaixotasun sendaezinetan. Azkenera iristean, funtsezko lau behar daude osasun-arloko profesionalek identifikatu eta ase behar dituztenak: 1. Sufrimendu fisikoa eragiten duten sintomak arintzea; 2. Laguntza emozionala; 3. Konpainia, pertsonek bakarrik ez hiltzeko eskubidea dute; 4. Laguntza espirituala (ezezagunena). Une horretan indar osoz honelako galderak sortzen dira: “Zergatik niri? Zertarako jarraitu borrokan? Zer zentzu du nire bizitzak gaizki banago? Zer egiten du Jainkoak honetan guztian, zergatik ez du ezer egiten gaixotasun hau gelditzeko? Badago ezer heriotzaren ondoren?” (Batiz, 2024: 24).
- “Utzidazue nire sentimenduak adierazten”. Heriotzaren aurreko beldurra pertsonengan oso errotuta dagoen emozioa da. Gaixoari etengabe adierazten utzi behar zaio, bere pentsamendu eta emozioak partekatzen, nahi duen guztietan barrua husten. Era berean, haren galdera eta zalantzei modu errealistan erantzun behar zaie.
- “Utzidazue nire zainketari buruzko erabakietan parte hartzen”. “Ez nuke nahi garai bateko paternalismoz jokatzea nirekin, ezta setakeria autonomistan erortzea ere. Badakit autonomiarako eskubidea dudala; baina, benetan lagundu nahi badidazue, eztabaidatu nirekin hartuko diren erabakiak; hau da, benetan niri lagundu diezadazuen nahi dut, autonomia partekatuta”(Batiz, 2024: 37). Gure iritziak kontuan har daitezen, komeni da idatziz uztea bizitzaren amaieran nola zainduak izan nahi dugun edo, gutxienez, une horretan zaintzen gaituztenei hala adieraztea. Aurretiazko borondateen dokumentua, Aurretiazko jarraibideen dokumentua edo, lagunartean, bizi-testamentua legez loteslea da, behar bezala beteta eta erregistratuta badago (informazio gehiagorako, ikus Eusko Jaurlaritza 2024).
- “Ez nazazue bakarrik hiltzen utzi” “Laguntzeko prozesuan funtsezkoa da bakarrik egon nahi ez duena bakarrik ez uztea. Oso garrantzitsua da hilzorian daudenak abandonatuta ez sentitzea; bestela esanda, beste batzuek zaintzen dituztela sentitzea, sendabiderik ez dutela jakin arren. Nire bakardade bilatua errespeta dezazuen eta derrigorrezko bakardadetik libra nazazuen nahi dut” (Batiz, 2024: 46). Osasun-profesionalek, familiak eta lagunek lagunduta dagoela jakin behar du hilzorian dagoenak. Konpainiak lasaitu egiten du, bakardadeak areagotu egiten du mina. Pertsona bat fase terminalean ingresatuta duten familiek hiru premia dituzte (Batiz, 2024: 52-53): 1. Familia berregokitzea gaixoa zaintzeko denboran; 2. Baliabide guztiak kudeatzeko denbora; 3. Dirua. Horri erantzuteko, beharrezkoa da Osasunaren, Psikologiaren, Gizarte Lanaren, boluntarioen arloko eta bestelako profesionalak lanean hastea. “Abandonua eta setakeria terapeutikoa dira bizitzaren amaierako arretaren praxi mediko txarraren bi muturrak, eta Deontologia Medikoaren Kodearen urraketa larriak dira” (Batiz, 2024: 60). [Ikus OMC 2022]
- “Galdetzen dizuedanean, ez nazazue engainatu”. “Pertsonak, gaixorik badago ere, eskubidea du zer gertatzen zaion jakiteko, erabakiak hartzeko eta bere duintasuna errespetatu dakion” (Batiz, 2024: 65). Pertsona askok susmatzen dute beren egoera larria dela eta zalantzak argitzeko eskatzen dute. Pixkanaka, dakitenetik abiatuta jakinarazi behar zaie, ulertu, onartu eta bere egin dezaketen egia. Eta arreta jarri behar zaio informazioa jasotzean dagoen erreakzio psikologikoari. Batzuetan, familiak osasun-langileei eskatzen die “isileko konspirazio” batean parte hartzeko, baina argi izan behar da betebehar etikoa gaixoarekin dagoela, ez familiarekin.
- “Ez nazazue epaitu”. “Gaixoak, terminaltasun egoera klinikoan dagoenean, ez du gure aholkurik behar, gure konpainia eta guk entzutea behar du. Gure laguntzaren helburua ez da, inola ere, iritziz aldaraztea izango” (Batiz, 2024: 74). Jakin behar dugu zer den duintasuna egoera horretan dagoen pertsonarentzat, haren duintasuna berea delako. “Gaixoarentzat ahalik eta onurarik handiena bilatzea da praktika medikoaren oinarrizko eragilea, baina gaixoaren borondateak zehaztu behar du gure arreta medikoaren norabide zuzena eta muga” (Batiz, 2024: 77).
- “Ulertu eta lagundu niri heriotzari aurre egiten”. “Nahi dut zaintzen nauzuenok, profesionalki trebeak izateaz gain, nire beharretatik hurbil zaudeten pertsonak izatea, nire beharrak ezagutzeko gai izatea, ulertzeko eta asebetetzeko gai izatea, nire heriotzari aurre egiten laguntzeko” (Batiz, 2024: 81). Zainketa aringarrietan prestakuntzarik ez izateak hiru jarrera oso kaltegarri ekartzen ditu, arreta osoaren aurkakoak: abandonua, autosufizientzia edo beldurra.
- “Zaindu nazazue zuek zaintzea nahiko zenuketen bezala”. Hauxe dugu Urrezko araua, elkarbizitzarako eta elkar ulertzeko oinarrizko araua. Zaurgarritasun handiko egoeretan, eta gaixotasuna halakoa da, sentiberagoak gara enpatiarik eta errukirik gabeko tratuaren aurrean.
- “Ez aurreratu nahita nire heriotza”. “Ez diot beldurrik heriotzari, sufritzeari diot beldurra. Hil nahi ez badut ere, badakit ez dela posible izango, baina ahal dela ez dut sufritu nahi. Horregatik, ez dut nahi nire heriotza nahita aurreratzea, baina ez dut nahi nire agonia alferrikako tratamenduekin luza dezazuen ere, terminaltasun-egoera kliniko batean; neurriz kanpoko tratamenduak ez hasteko edo kentzeko gai izan zaitezten nahi dut” (Batiz, 2024: 95). Mina arintzea ez da aukerakoa, betebehar etikoa da, baina ez da “sufritzen duena desagerraraztea”.
- “Zaindu nire familia haien pena arintzeko”. Garrantzitsua da familiak dolu gaixoberarik izan ez dezan laguntzea. Horretarako prebentzio neurririk onena pertsona duintasunez, bakean eta minik eta sufrimendurik gabe hil dela jakitea da.
Zein garrantzitsua den bizitzaren amaieraren prozesuaren inguruan prestatzea eta informatzea! A zer aldea, bai alde egiten duenarentzat, bai ingurukoentzat, pertsonari arreta osoa ematen bazaio!
OHARRA: Artikulu hau “¡Cuidadme así!” blogaren sarreraren egokitzapena da.
Erreferentziak
Batiz, Jacinto (2008, 20 septiembre). Cuidar con caricias. El Correo.
https://www.elcorreo.com/vizcaya/20080920/opinion/cuidar-caricias-20080920.html
Batiz Cantera, Jacinto (2024). ¡Cuidadme así! Decálogo para morir bien. Madrid: San Paulo.
Echaniz Barrondo, Arantza (2014, otsailak 21). Cuidar con caricias.
https://echanizbarrondo.blogspot.com/2014/02/cuidar-con-caricias.html
Eusko Jaurlaritza (2024, ekainak 21). Aurretiazko borondateak.
https://www.euskadi.eus/informacion/voluntades-anticipadas-va/web01-a2inform/es
Living Peace (2016). Urrezko araua.
http://livingpeaceinternational.org/es/el-proyecto/regola-d-oro-2.html
Medikuak eta pazienteak (2009, azaroak 11). OMCko kideak, Reflexiones Sariaren VIII. edizioan sarituak.
https://www.medicosypacientes.com/articulo/miembros-de-la-omc-galardonados-en-la-viii-edicion-del-premio-reflexiones
OMC – Organización Médica Colegial de España (2022). 2022ko Deontologia Medikoko Kodea.
https://www.cgcom.es/conocenos/cgcom/comision-de-etica-y-deontologia-medica-de-la-omc
Deustuko Unibertsitatea (2024a, otsailak 1). Deustuko Unibertsitatea eta Pía Aguirreche Fundazioa elkarlanean arituko dira kultura aringarriaren balioak sustatzeko.
https://www.deusto.es/es/inicio/vive/actualidad/noticias/la-universidad-de-deusto-y-la-fundacion-pia-aguirreche-trabajaran-conjuntamente-para-promover-los-valores-de-la-cultura-paliativa/noticia
Deustuko Unibertsitatea (2024b, uztailak 24). “Pertsonak zaintzeko kultura aringarrirantz “ikastaroaren I. edizioa.
https://www.deusto.es/es/inicio/vive/actualidad/noticias/i-edicion-del-curso-%E2%80%9Chacia-una-cultura-paliativa-para-cuidar-a-las-personas%E2%80%9D/noticia
